Ook vaders moeten voor vol worden aangezien

Wanneer er een kind ter wereld komt, is dat een indrukwekkende gebeurtenis voor alle betrokkenen. Voor beide ouders is er iets onherroepelijk veranderd. Dat geldt uiteraard voor zowel de moeder als de vader van het kind, maar toch bestaan er nog zeer vastgeroeste rolpatronen waaruit dat niet altijd blijkt. Maar wanneer je als vader niet voor vol aan wordt gezien, voelt dat erg vervelend. Wouter vertelt over zijn ervaringen.

Gelijkwaardige behandeling

Na de geboorte van zijn dochter, merkte Wouter dat hij in zeker opzicht anders benaderd werd dan zijn vrouw. ‘Dat was vooral verrassend’, vertelt hij. ‘Laat ik vooropstellen dat ik het heel goed begrijp dat de focus op de moeder ligt. Zij is degene die zwanger is en gaat bevallen, daarom moet er goede zorg voor haar zijn. Maar het lijkt mij ook een goede en belangrijke tendens dat vaders zoveel mogelijk gelijkwaardig worden behandeld in het aanstaand ouderschap en het ouderschap zelf.’

Subtiele handelingen

Het zat hem in de kleine dingetjes. Subtiele handelingen die Wouter het gevoel gaven niet evenzeer onderdeel uit te maken van het proces als zijn vrouw. ‘Wanneer we bij een arts of verloskundige zaten en mijn vrouw wist even niet goed meer hoe iets zat, vulde ik haar aan. Het is meerdere keren gebeurd dat ik op die momenten werd onderbroken om het gesprek met mijn vrouw verder te voeren.’

Een rare ervaring

‘Een andere situatie was in het ziekenhuis, waar er koffie, eten en drinken beschikbaar is, maar vaak niet voor de vader. Na een zware bevalling nam ik met veel liefde een groot deel van de zorgtaken op mij. Toen we onze eerste afspraak bij het consultatiebureau hadden, ging ik dan ook met onze dochter naar binnen. Ondanks dat het wegens corona niet mocht, hebben ze toen alsnog mijn vrouw binnen gevraagd en vragen gesteld over ons kind. Ik snap dat ze nieuwsgierig zijn naar de moeder, maar als jonge vader is dat toch een rare ervaring. Het voelt alsof je er minder toe doet.’

Niet voor vol aangezien

Niet voor vol worden aangezien vindt niemand prettig, en zeker voor een aanstaande ouder kan dat best vervelend zijn. Het is immers al een onzekere en spannende periode. ‘Nu wil ik niet kleinzerig overkomen’, begint Wouter. ‘Maar ik vind, en denk dat de meeste mensen vinden dat die ingesleten rollenpatronen moeten worden doorbroken. Dat begint bij kleine wijzigingen, zoals het voor vol aanzien van de vader in de zwangerschap en bevalling en naar hem luisteren. Dat draagt bij aan een gelijkwaardige rol van de vader in het ouderschap. Want misschien denken andere jonge vaders in dit soort situaties wel: ‘Oh, ik heb hier een minder grote rol in te spelen, laat de moeder het maar doen’, en dat zou erg jammer zijn.’

De rol van de vader

‘Nu heb ik goed op die periode kunnen reflecteren en het naast me neer kunnen leggen’, vervolgt Wouter. Dat komt mede door zwangerschapshaptonomie bij Renata Schoneveld. ‘Renata heeft ons begeleid naar de bevalling toe door contact te maken met het kind in de buik en te werken aan fysieke en non-verbale communicatie. Van Renata leerde ik dat je als vader meer kunt doen dan je denkt, ook tijdens de bevalling. Dat gaf een stuk extra vertrouwen, en dat gun ik ook andere vaders. Als we het belangrijk vinden dat vaders een gelijkwaardige rol spelen als ouder, moeten ze daar ook de ruimte voor krijgen.’

Bang voor bevallen? Haptonomie helpt.

Wanneer je zwanger bent, komt er een veelvoud van nieuwe ervaringen, informatie en gevoelens op je af. Geen zwangerschap is helemaal hetzelfde, en het is dus niet zo vreemd dat je ook de bevalling best spannend vindt. Het is een onvergelijkbare gebeurtenis waarop je je maar beperkt kunt voorbereiden. Sommige vrouwen ervaren echter niet alleen spanning, maar ook echt angst. En dat kan de leuke aspecten van de zwangerschap soms behoorlijk overschaduwen.

Wanneer spreken we van bevalangst?

De meeste vrouwen hebben wel in meer of mindere mate last van zenuwen omtrent de bevalling, maar tot zo’n 15% van de zwangere vrouwen hebben daadwerkelijk last van bevalangst. Daarvan spreken we wanneer:
– je elke dag bezig bent met de angst.
– het je dagelijks leven beïnvloedt.
Vrouwen met bevalangst hebben last van piekergedachtes, slecht slapen doordat je niet kan stoppen met malen, paniekaanvallen en nachtmerries.

Mogelijke redenen

Er zijn duidelijke redenen aan te wijzen waarom een vrouw last kan hebben van bevalangst. Zo kan het zijn dat een eerdere bevalervaring heftig of zelfs traumatisch is verlopen. Tijdens de volgende zwangerschap, draagt de vrouw deze gebeurtenis logischerwijs met zich mee. Ook kan het zijn dat je je van nature gemakkelijk zorgen maakt en dat die zorgen zich fixeren op de bevalling. Maar ook negatieve verhalen omtrent bevallingen, seksueel misbruik of het gevoel er alleen voor te staan kunnen een rol spelen.

Wat helpt?

Bij angsten helpt het vaak om een manier te vinden deze gevoelens te kanaliseren. Zo kan het nuttig zijn om informatie in te winnen bij experts, zodat je je angst kunt beteugelen met rationele tegenargumenten en betrouwbare feiten. Ook kan het helpen je actief bezig te houden met je voorbereiding: schrijf je bevalplan uit en denk daarbij na over de verschillende mogelijke scenario’s. Praat hier ook over met je partner als je die hebt, zodat die weet wat er in je omgaat en je kan helpen op moeilijke momenten.

Zwangerschapshaptonomie

Natuurlijk is het belangrijk en prettig om met de mensen in je omgeving te kunnen praten over je gevoelens omtrent de bevalling. Per slot van rekening haalt praten vaak de druk van de ‘angst-ketel’. Maar mogelijk heb je behoefte aan meer ondersteuning. De zwangerschapshaptonomie richt zich op het terugvinden van de verbinding met je lichaam en het voorbereiden op de bevalling. Tijdens de behandelingen leer je aan de hand van gesprekken, aanrakingen en oefeningen bewuster te worden van je lichaam, gevoelens en de band met je kindje.

Vertrouwen vergroten

Door te werken aan deze bewustwording, kun je het vertrouwen in jezelf en de verdere zwangerschap vergroten. Wanneer dat lukt, kun je het kindje de ruimte geven om geboren te worden. Ook je partner speelt een belangrijke rol in dit proces. Vandaar dat jullie samen de sessies volgen (uitzonderingen daargelaten). Dit heeft als voordeel dat jullie je samen niet alleen voorbereiden op de bevalling, maar ook op het ouderschap.

Last van bevalangst?

Heb jij last van bevalangst? Of hebben jullie andere vragen rondom zwangerschap en bevallen? Haptotherapeut Renata Schoneveld ondersteunt je graag. Naast zwangerschapshaptonomie biedt Renata ook haptotherapie aan. Ook vragen rondom intimiteit zijn eventueel bespreekbaar. Haptonomie praktijk Schoneveld is gevestigd in Amersfoort. Lees ook het artikel: Bevallen, je staat er niet alleen voor.

Leven zonder aanraking

Een aanraking. Het klinkt zo simpel. Een arm om je schouder van een vriend, een hand van een onbekende, een aai op je rug van je ouder. Zo vanzelfsprekend als aanrakingen lijken te zijn, zo waardevol blijken ze wanneer het opeens niet meer mag. Mogelijk wist je van tevoren niet eens dat je het zou missen, en pas nu je al weken niemand nabij hebt merkt dat je iets zoekt wat je niet kunt vinden. Omdat het niet meer mag. Je bent onaangeraakt

Afstand van medemens

Gelukkig hebben we inmiddels meer ruimte gekregen. Maar anderhalve meter afstand houden tot je medemens, al helemaal als het om familie of vrienden gaat, voelt niet normaal. We zijn gewend om dierbaren graag binnen onze ‘persoonlijke ruimte’ van 1,2 meter te laten. In veel situaties is zelfs dat ongewoon. Een oma die haar kleinkind van bijna één ziet opgroeien en daar niet dichterbij kan komen voor een knuffel, een aai, het leren dat je familie bent en veilig bent in diens armen. Het is er niet bij. Veel mensen ervaren dit als zwaar, en dat is volkomen te begrijpen.

Aanraking brengt veel teweeg

Een aanraking is niet alleen een teken van affectie. Het brengt veel meer bij ons teweeg. Niet voor niets zijn behandelingen als massage, fysiotherapie en haptonomie zo effectief. Daar is een heldere verklaring voor. Bij huid-op-huidcontact maakt het lichaam de hormonen oxytocine en endorfine aan, die je misschien wel kent als ‘gelukshormonen’. Dit ontstaat op momenten van veiligheid, en maakt dat een knuffel zo’n gevoel van geborgenheid teweegbrengt. Een logische verklaring waarom een aanraking als troostend ervaren wordt.

Eerste levensbehoeften

In deze gespannen en vreemde tijd waarin je leven er heel anders uitziet, kan het lastig zijn om goed voor jezelf te zorgen. Om je gezondheid op peil te houden en langdurige stress het hoofd te kunnen bieden, is het zaak zo goed mogelijk te letten op je eerste levensbehoeften. Dat betekent: – slaap voldoende, bij voorkeur op vaste tijden – eet gezond en drink genoeg, vermijd fast food en (te veel) alcohol – draag zorg voor een goede persoonlijke hygiëne – zorg voor zoveel mogelijk structuur en ritme.

Effect op lichaam en geest

Het effect van aanraking op het lichaam en de geest is zo groot, dat een gebrek eraan meetbaar negatief blijkt. Onderzoek toont bijvoorbeeld aan dat ouderen die eenzaam zijn en weinig aanraking kennen, een lagere weerstand hebben en eerder ouderdomsverschijnselen vertonen. Couveusebaby’s die geknuffeld worden, zijn doorgaans gezonder dan zij die niet worden aangeraakt. En wanneer de ‘gelukshormonen’ niet worden aangemaakt door knuffelen, is er vrij baan voor cortisol en adrenaline: stresshormonen die spanning en piekergedachtes veroorzaken.

In contact treden

De effectiviteit van haptonomie schuilt in de aanraking, en is bijzonder welkom in een periode waarin we letterlijk ver van elkaar verwijderd zijn. Het woord komt van het Griekse ‘hapto’, dat betekenissen heeft als ‘in contact treden’ en ‘tast’. En daarmee verraadt de betekenis al wat een behandeling inhoudt, namelijk het helen door in contact te zijn. Huidige contacten zijn vaak afstandelijk en door gebrek aan toenadering veelal oppervlakkig. Maar heling, ontwikkeling en ontplooiing kan pas gedijen bij een veilige, diepgaande en vriendelijke omgeving. Deze omgeving kan met een haptonomische benadering worden geboden.

Ingang naar zelfinzicht

In die zin is haptonomie niet een therapie op zich, maar een brede ingang naar het vergroten van zelfinzicht, wat helpend is bij het nemen van beslissingen, kunnen doorhakken van knopen en bepalen van een richting. Heb jij behoefte aan ondersteuning in een stressvolle periode waarin aanraking ontbreekt, of kamp je met andere vraagstukken, als haptotherapeut ondersteunt Renata Schoneveld je graag. Haptonomie praktijk Schoneveld is gevestigd in Amersfoort.

Omgaan met stress in spannende tijden

Plotseling is het dagelijks leven van bijna iedereen ontzettend veranderd. Sinds het coronavirus zich over de wereld uitspreidt, zijn er veel ingrijpende maatregelen genomen waaraan we ons moeten aanpassen. Alles om zoveel mogelijk mensen te kunnen beschermen en de zorg waar het kan te ontlasten.

Tips bij stressgevoelens

Allereerst leven we bij Haptonomie praktijk Schoneveld mee met iedereen die direct of indirect te maken heeft met het coronavirus, patiënten, familieleden en zorgpersoneel. Daarnaast hebben we allemaal te maken met nieuwe situaties zoals thuiswerken, intensieve zorg voor kinderen en spanningen om de ontwikkelingen die in de wereld gaande zijn. Op veel manieren kan dat gevoelens van angst, stress en onrust in de hand werken. Er is een aantal tips dat je kan helpen bij het omgaan met dit soort gevoelens gedurende deze periode, opgesteld door de Militaire Geestelijke Gezondheidszorg van het Ministerie van Defensie.

Maak een plan

Daag jezelf uit als je veel thuis bent. Maak een planning en structuur voor de dag om jezelf bezig te houden. Neem ook in je plan op hoe je omgaat met spanning. Schrijf op hoe je stress of spanning bij jezelf kunt herkennen en wat anderen bij jou kunnen opmerken. Noem ook welke concrete dingen je kunt doen om rustiger te worden en wat je van anderen nodig hebt. Bespreek dit ook met degenen die je zouden kunnen helpen.

Eerste levensbehoeften

In deze gespannen en vreemde tijd waarin je leven er heel anders uitziet, kan het lastig zijn om goed voor jezelf te zorgen. Om je gezondheid op peil te houden en langdurige stress het hoofd te kunnen bieden, is het zaak zo goed mogelijk te letten op je eerste levensbehoeften. Dat betekent: – slaap voldoende, bij voorkeur op vaste tijden
– eet gezond en drink genoeg, vermijd fast food en (te veel) alcohol – draag zorg voor een goede persoonlijke hygiëne – zorg voor zoveel mogelijk structuur en ritme

Ruimte voor emoties

Wanneer je (thuis) aan het werk bent of met je kinderen bezig bent, is er mogelijk weinig ruimte voor je emoties. Zoek daarom naar momenten waarop je, allicht met je partner, stoom kunt afblazen. Praat erover met iemand die je vertrouwt met je gevoelens en probeer plek in te ruimen voor helpende gedachtes om piekeren te voorkomen. Dit kunnen bijvoorbeeld zijn: – We weten niet wat gaat komen, maar we bereiden ons zo goed mogelijk voor – De emoties die ik voel zijn normaal – We zorgen voor elkaar en houden oog voor elkaar

Ontspanning

Zorg voor voldoende ontspanning. Goede opties kunnen zijn: – ademhalings- of ontspanningsoefeningen – uitvoeren van hobby’s zoals lezen, schrijven, series kijken – sport: beweging helpt omgaan met stress. Denk aan hardlopen, wandelen, thuiswork-outs – sociale contacten: telefoongesprekken met vrienden, externe partijen waarbij je je ei kwijt kunt.

Praat met je kinderen

Ook voor kinderen is het een spannende tijd. Bovendien leven veel gezinnen tijdelijk erg dicht op elkaar. Leg uit wat er speelt en vertel dat het normaal is als ze zich gespannen voelen. Vertel ook dat er spanningen kunnen ontstaan doordat je veel tijd met elkaar doorbrengt. Hierbij is het nuttig om een mogelijkheid te bieden even terug te trekken, zodat iedereen weet wat diegene moet doen als de spanning oploopt.

Positiviteit

Er is een dagelijks een enorme hoeveelheid nieuws, dit alles volgen is niet helpend. Beperk je tot betrouwbare bronnen en hooguit twee momenten per dag waarop je het nieuws tot je neemt. Ondanks dat de situatie heftig is, is humor ook in deze tijd belangrijk. Het zorgt voor ontlading en relativering in een gespannen periode.

Roeien met de riemen die je hebt

Mogelijk heb je behoefte aan extra ondersteuning bij het omgaan met spanning en stress, of kamp je met andere vraagstukken waarover je in gesprek wilt. Neem dan gerust contact op met Renata. Middels beeldbellen via een beveiligde lijn kan er een sessie plaatsvinden. Uiteraard gaat de voorkeur uit naar met elkaar werken in de praktijkruimte, maar in deze periode roeien we met de riemen die we hebben.

Bevallen? Je staat er niet alleen voor

Een bevalling is een bijzondere gebeurtenis. Misschien lijkt het je erg mooi, maar het kan ook zijn dat je er als een berg tegenop ziet. Je kunt daarbij worden overspoeld door meningen, gevraagde en ongevraagde adviezen. Hierdoor kan het zijn dat je je alleen voelt, want per slot van rekening is het jouw lichaam dat verandert en ben jij degene die gaat bevallen. Het is goed mogelijk dat jij – en je partner – behoefte hebben aan een luisterend oor. Iemand die een veilige plek creëert om je verhaal kwijt te kunnen, en je verder kan helpen als dat nodig is.

Betekenisvolle ervaring

Voor sommige vrouwen geldt bevallen als de meest betekenisvolle en prachtige ervaring die ze hebben meegemaakt. Maar er zijn ook veel vrouwen die de bevalling als zwaar, eng of zelfs traumatisch hebben ervaren. Wat jou ervaring ook is geweest of zal zijn, ruimte voor jouw mening en gevoelens is erg belangrijk. Renata Schoneveld is haptotherapeut en gespecialiseerd in zwangerschapshaptonomie. Ze vertelt: ‘Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat zwangerschapshaptonomie een positieve invloed heeft op de afname van overmatige angst rondom de bevalling.’

Grote verschuiving

In een periode van grote verandering zoals zwangerschap en bevalling, vindt er een grote verschuiving plaats. Sommige mensen hervinden snel hun evenwicht, maar anderen hebben hier meer moeite mee. Wanneer je een moeilijke of spannende ervaring wilt verwerken, is een luisterend oor, erkenning van jouw gevoelens, empathie en steun erg belangrijk. En hoewel mensen vaak met de beste bedoelingen voor je klaarstaan met adviezen, meningen en eigen ervaringen, kan het zijn dat je daar niet precies op zit te wachten. Want wat hen helpt balans te vinden in het leven, hoeft niet te helpen voor jou.

Haptonomie

Als jij voor of na de bevalling een steun in de rug nodig hebt, kan haptonomie of haptotherapie helpen. Renata: ‘Haptonomie is een benaderingswijze die je helpt balans te krijgen in denken, voelen en doen. Middels gesprekken, aanrakingen en ervaringsoefeningen help ik je bewust te worden van wat er in je lichaam omgaat, zodat je meer ‘uit je hoofd’, en meer ‘in je lichaam’ kan komen. Bij zwangerschapshaptonomie staan ook andere onderwerpen centraal. Ik leer jullie hoe je samen nu al liefdevol contact kan maken met je ongeboren kindje, vertrouwen in je lichaam kan ervaren en hoe je samen met je partner toe kan leven naar de bevalling en het ouderschap.’

Positieve gezondheid

‘In alles wat we tijdens de begeleiding doen, is de insteek telkens dat er ruimte ontstaat om op gevoelsniveau te kijken wat er speelt, zodat verstand en gevoel mooi op elkaar afgestemd zijn.’ Daarbij gaat Renata uit van het principe van positieve gezondheid. Dit houdt in dat de focus niet op de klacht of het probleem ligt, maar op de persoon. ‘Mocht je een lastige zwangerschap of bevalling hebben gehad, dan kan het zijn dat je dat moeilijk kunt loslaten. Maar vaak wordt een probleem of klacht alleen maar groter door er steeds op te focussen, en kan het je leven beginnen te beheersen. Ik vind dat je meer bent dan je klacht of je probleem, en dat we op zoek moeten naar je kracht. Ik maak regelmatig mee dat vrouwen die in eerste instantie aangeven angstig te zijn voor de bevalling, met een positief gevoel op de geboorte terugkijken. Zelfs als de geboorte van hun kindje anders liep dan ze gehoopt hadden, bijvoorbeeld omdat er een keizersnede nodig was.’

Ondersteuning

Of je nu ondersteuning zoekt gedurende je zwangerschap, tijdens of na je bevalling of voor andere vragen, als haptotherapeut ondersteunt Renata je graag. Je kunt naast zwangerschapshaptonomie ook bij haar terecht voor haptotherapie. Verder heeft Renata de studie seksuologie gevolgd, waardoor vragen rond intimiteit eveneens bespreekbaar zijn. Haptonomie praktijk Schoneveld zit op twee locaties, in Zwolle en in Amersfoort.

 

Hoe onderhoud je je relatie als jonge ouders?

Steeds meer ouders van jonge kinderen gaan scheiden. Dat is natuurlijk erg verdrietig voor alle partijen, met die intentie ben je niet een gezin gestart. Volgens onderzoekers zijn de belangrijkste redenen voor de scheidingen van jonge ouders, de spanningen die voortkomen uit ouderschap, gebrek aan intimiteit en onvoldoende communicatie. Partners die wel ‘de tropenjaren’ door zijn gekomen, benoemen dan ook dat ze op tijd aangaven meer toenadering tot elkaar nodig te hebben.

Ingrijpende verandering

Je herinnert je de periode nog wel dat jij en je partner elkaar net hadden gevonden. Alles was spannend, voor niets had je zoveel aandacht als voor die ander. Na de verliefdheid was er ruimte voor echte liefde, en jullie stichtten een gezin. En nu is het grootste deel van de aandacht en energie gericht op jullie baby. Dat is logisch, de zorg kost nu eenmaal veel tijd en je bent vol van liefde voor dit kleine wezentje. Maar na deze ingrijpende verandering kan het lastig zijn om je nog verbonden te voelen met je partner.

Vervallen in patronen

Een relatie is een grote leerschool en één van de grootste persoonlijke uitdagingen in een mensenleven. Wanneer de mate van verbondenheid verandert op het moment dat er kinderen komen, is dat vaak doordat er minder tijd en aandacht voor elkaar is. Enerzijds verval je vaak in patronen die je van huis uit gewend bent, anderzijds heb je minder tijd voor je partner waardoor het voor hem of haar kan lijken dat het kind belangrijker is.

Andere rol

Ouders van jonge kinderen maken een grote transitie door die mogelijk ingewikkeld is, weet ook Renata Schoneveld. ‘Als haptotherapeut begeleid ik stellen die door een moeilijke periode gaan. Het jonge ouderschap is een situatie waarin je opeens andere rollen hebt, namelijk die van vader of moeder. Vanuit die nieuwe rollen kan het moeilijk zijn om ook voldoende aandacht te schenken aan je partnerschap. Ook is er dikwijls sprake van slaapgebrek en kan de vrouw het lastig vinden haar lichaam weer te zien als beminnelijk.’

Emotionele intimiteit

Intiem met elkaar zijn, hoeft niet automatisch gemeenschap te betekenen’, legt Renata verder uit. ‘Er zijn allerlei vormen van intimiteit. Bijvoorbeeld het gevoel hebben dat je bij elkaar terecht kunt, dat je tijd hebt voor elkaar en dat je er voor de ander bent. Om dat te bewerkstelligen is het belangrijk om prioriteiten te stellen. Kies ervoor om tijd vrij te maken voor elkaar, om even samen aan tafel te zitten en een echt gesprek te voeren en elkaar in de ogen te kijken. Natuurlijk is het lichamelijke aspect ook belangrijk en de moeite waard om in te investeren, maar zonder emotionele intimiteit is het moeilijk echt dichtbij elkaar te komen.’

Terug bij je gevoel

‘Dat vind ik waardevol aan mijn werk, mensen helpen lekkerder in hun vel te zitten en hen te begeleiden in een situatie die ze moeilijk vinden, zoals bij problemen met intimiteit. Haptotherapie helpt je weer terug te komen bij je gevoel. Zo kun je herkennen welke signalen je lichaam je geeft, deze interpreteren en vanuit daar bepalen hoe je verder gaat. Dat is prettig voor jezelf én helpt je in het contact met de ander.’

Tips

Een aantal tips waar je rekening mee kunt houden om (emotionele) intimiteit met je partner te versterken:
– Maak tijd vrij. Prik een vaste avond of plan geregeld een weekendje weg zonder je kind.
– Wees creatief. Zoek andere manieren van intimiteit, ontdek waar je je fysiek in deze fase prettig bij voelt en deel dit met elkaar.
– Geen druk. Hoe meer druk je legt op jezelf en je partner, hoe lastiger het wordt je te ontspannen en vrij te voelen tijdens intimiteit, of deze nu emotioneel of lichamelijk is.
– Leer elkaar kennen. Je hebt een nieuwe rol, hoe bijzonder is het om die nieuwe kanten van je partner te leren kennen en waarderen? Praat hier met elkaar over, en laat de ouderrol ook los wanneer dit jullie emotionele intimiteit ten goede komt.

Over Renata Schoneveld

Als haptotherapeut helpt Renata mensen met verschillende vragen en zaken waar ze tegenaan lopen in hun leven. Je kunt naast haptonomie en haptotherapie ook bij haar terecht voor zwangerschapshaptonomie. Verder heeft Renata de studie Seksuologie gevolgd, waardoor vragen rond intimiteit eveneens bespreekbaar zijn. Haptonomie praktijk Schoneveld zit op twee locaties, in Zwolle en in Amersfoort.